In de zomer van 2010 was er voor de toeristen die wij waren weinig aan de hand in Oekraïne. Vanuit het Poolse Przemyśl hadden we een goedkope rammelende bus naar Lviv genomen. Net voor de grens stopte de bus om een aantal zwaarbeladen vrouwen binnen te laten. Al die zakken, tassen, koffers en dozen werden later bij de overgang door douanebeambten vluchtig doorzocht. Van ons wilden ze alleen weten wat we kwamen doen – best handig dan om met iemand te reizen die Russisch spreekt.

Op het hectische busstation aan de andere kant van de grens bleken sigaretten omgerekend 80 cent te kosten. Vanuit de volgende rammelende, snikhete  bus op weg naar het centrum zagen we  koeien grazen tussen woonblokken uit de Sovjettijd. Als iemand instapte gaf die geld voor het kaartje aan een medepassagier, die het doorgaf aan de volgende tot het bij de chauffeur was, waarna wisselgeld en kaartje weer werden doorgegeven naar achteren. Een Franse toerist met wie we eerder een gesprek hadden gehad begreep deze praktijk niet helemaal. Hij stopte verward het geld van een net ingestapte vrouw in z’n zak.

Lviv zelf bleek een prachtige, bruisende stad. Lekker rauw, niet heel goed onderhouden, maar heel levendig en onmiskenbaar Europees. Eeuwenlang stond Lviv onder Pools bewind, later maakten de Habsburgers er de dienst uit. Pas in de 20e eeuw werd Oekraïne een land, dus pas in de 20e eeuw werd Lviv een Oekraïense stad.

Zoals we van de 19e eeuw hebben geleerd is de neiging tot vurig nationalisme het sterkst in jonge naties. Een prille staat moet zijn plek op het wereldtoneel nog veroveren, er lijkt nog iets te verliezen. Het oostelijke deel van Oekraïne is qua cultuur en populatie in feite een verlengstuk van Rusland. Daar krijgen Oekraïense nationalisten geen voet aan de grond. Hoe anders is dat in het westelijke deel: op elke straathoek, in elke bar, in elke toeristenshop wordt met felle kleuren en ferme taal de Oekraïense identiteit bevestigd. Met als onsmakelijk en tamelijk schokkend dieptepunt een verregaande verering van de Ukrayins’ka Povstans’ka Armiya (UPA), het Oekraïense Opstandelingenleger. Deze paramilitaire opstandelingen speelden een belangrijke rol in het ontstaan van Oekraïne als zelfstandige natie. Tegelijkertijd waren het onverbiddelijke, opportunistische antisemieten die zich in de oorlog aan de meest afschuwelijke moordpartijen op vooral Polen schuldig maakten. Lees de gruwelijke details maar op Wikipedia.

In een bar genaamd Kryivka neemt de UPA-verering haast theatrale vormen aan. We hadden gelezen dat je alleen binnenkomt als je het wachtwoord weet, dat dan wel weer overal netjes staat vermeld. We stonden voor de zware stalen deur, een klein luikje ging open, en ik wist ternauwernood, heel zachtjes, de groet van de UPA uit te brengen: Slava Ukraini…

Heroyam slava! sprak de figuur aan de andere kant. De deur ging open en we stonden oog in oog met een bozig kijkende beer van een vent, compleet met UPA-uniform en automatisch geweer. Binnen stonden serveersters ons in dezelfde uniformen enorme glazen wodka in te schenken. Ik geloof niet dat we het daar lang uit hebben gehouden.

Slechts één keer in m’n leven ben ik ongemakkelijker dronken geworden dan in Kryivka, en dat was de volgende dag. Op straat hadden we mensen gevraagd naar een bar waar metal werd gedraaid. Bij het adres dat we kregen was van buiten niets te zien, maar een trap omhoog bracht ons naar een groezelige ruimte waar nog groezeligere mannen zaten te praten en te drinken. Er hingen t-shirts aan de muur met tijdloze slogans als Arbeit macht frei. Terug konden we niet meer, we werden direct uitgenodigd aan een tafeltje, waar we uit alle macht probeerden politieke onderwerpen uit de weg te gaan. Dat lukte maar net, en na een paar plichtmatige glazen slopen we opgelucht weg.

Voor mij kwam dit openlijke vertoon van rechts-extremistisch gedachtegoed als een schok. Ik probeerde me voor te stellen dat een populaire toeristische trekpleister in Amsterdam een NSB-bar was en dat in elke rockbar in Nederland wel een paar fanatieke neo-nazi’s zaten te chillen en dat die gewoon met rust werden gelaten.

Maar dat soort vergelijkingen gaat altijd mank. De dreigende rood-zwarte UPA-vlag wappert vandaag naast het gemoedelijke  blauw-geel van de Oekraïense natie op Maidan. Rood en zwart zijn ook de kleuren van de Pravyi Sektor, de extreem-rechtse gewapende burgermilitie die in Kiev vooraan stond tijdens de gevechten met de Berkut. Overal weerklinkt de leus Slava Ukraini! Heroyam slava! Er is geen onderscheid. Keiharde nationalisten en neo-nazi’s vechten naast Joden, boze Oekraïners en intellectuelen. Het is allemaal van een absurditeit die ik maar niet kan bevatten. Hoe onbegrijpelijk deze samenwerking tussen totaal tegengestelde krachten ook op mij overkomt, ik probeer deze revolutie niet, zoals Rusland doet, op te vatten als een coup van extreem rechts. Russia Today laat ons bijvoorbeeld, in een poging de hele opstand te reduceren tot een eruptie van rechts radicalisme, in twaalf filmpjes zien ‘why Ukraine fears and stands up to radical nationalists’. Volkomen terecht natuurlijk – niemand zit te wachten op een schrikbewind van paranoïde, oorlogszuchtige fascisten. Maar ik kan simpelweg niet geloven dat al die mensen op de straten van Kiev er dezelfde perverse ideeën op nahouden als de moreel gemankeerde aanhangers van Bandera en z’n kliek. Wanneer de strijd gestreden en het leed geleden is kruipen dat soort radicale krachten toch weer terug naar de donkere hoekjes waar ze vandaan kwamen. Gun mij dit optimisme.

En vergeef me deze uitweiding, want ik wil Lviv hier niet neerzetten als bolwerk van radicalen waar je maar beter uit de buurt blijft. Je kunt de opstand niet reduceren tot de speeltuin van een paar gevaarlijke gekken; net zomin kun je Lviv afdoen als broeinest voor extremisten. Het is tenslotte voornamelijk een stad waar heel gewone burgers gewoon hun leven leiden. En een stad van kunst, geschiedenis, cultuur, imposante architectuur, goede koffie, lekker eten en goedkope drank. We maakten er de mooiste wandelingen en ontmoetten er de vriendelijkste mensen. Ik had hier nu zelfs kunnen schrijven dat ik in Lviv met een Kalasjnikov had geschoten, maar helaas hebben we dat geld aan sushi uitgegeven.

Als de rust een beetje is teruggekeerd nemen we zo weer de bus. We weten nu in ieder geval waar we niet heen moeten gaan.

Volgende stop: Odessa.